Agentuurovereenkomst

Wat is een agentuurovereenkomst?

Een agentuurovereenkomst is een overeenkomst waarbij de principaal (de fabrikant/opdrachtgever) aan de handelsagent opdraagt, en deze zich jegens de principaal verbindt, voor een bepaalde of een onbepaalde tijd en tegen beloning bij de totstandkoming van overeenkomsten bemiddeling te verlenen, en deze eventueel op naam en voor rekening van de principaal te sluiten, zonder aan deze ondergeschikt te zijn (artikel 7:428 BW). De agent bemiddelt dus namens de principaal bij de totstandkoming van overeenkomsten en verkrijgt daarvoor een provisie. De rechtsverhouding tussen de principaal en de handelsagent is doorgaans vastgelegd in een agentuurovereenkomst. Het opstellen van een agentuurcontract is maatwerk.

Kenmerken Agentuurovereenkomst

• Er komt geen contract tot stand tussen de handelsagent en afnemer (de handelsagent is een tussenpersoon). De handelsagent bemiddelt bij de totstandkoming van een overeenkomst en vertegenwoordigt soms “op naam van”;
• De principaal stelt zelf de prijs en andere verkoopvoorwaarden vast. Hij heeft niet alleen een juridische relatie met zijn handelsagent, maar ook met alle afnemers;
• De handelsagent is niet ondergeschikt aan de principaal;
• De handelsagent werkt voor rekening en risico van de principaal;
• Een zekere mate van duurzaamheid (bestendig beoogde relatie).

Aandachtspunten Agentuurovereenkomst

Vorm

Een agentuurovereenkomst is vormvrij. Een schriftelijke overeenkomst verdient vanuit bewijstechnisch oogpunt echter wel de voorkeur, maar ook zonder schriftelijke overeenkomst kan een rechter op basis van de feiten oordelen dat er toch sprake is van een agentuurcontract. Artikel 7:428 lid 3 BW bepaalt wel dat ieder der partijen verplicht is de wederpartij op haar verzoek een schriftelijke agentuurovereenkomst te verschaffen. Ook als aan de overeenkomst door partijen een andere titel wordt meegegeven (bijvoorbeeld samenwerkingsovereenkomst) maar wel de voornoemde kenmerken heeft van een agentuurovereenkomst, dient deze als een agentuurovereenkomst te worden beschouwd. In dat geval zijn de (dwingend)rechtelijke bepalingen uit de Nederlandse Handelsagentuur wet hierop van toepassing.

Provisie

De handelsagent heeft op grond van artikel 7:431 lid 1 BW recht op provisie voor overeenkomsten die tijdens de duur van de agentuurovereenkomst zijn gesloten:

• door zijn tussenkomst (er moet sprake zijn van daadwerkelijke bemiddeling);
• met iemand die hij reeds vroeger voor een dergelijke overeenkomst had aangebracht;
• met iemand die behoort tot de toegewezen klantenkring of gevestigd is in het toegewezen territoir (exclusiviteit).

Het is belangrijk om in agentuurovereenkomsten vast te leggen in welke situaties en onder welke voorwaarden de provisie verschuldigd is. Partijen zijn daarbij vrij in hun afspraken over de hoogte van de provisie.

Exclusiviteit

Indien aan de handelsagent een klantenkring en/of een gebied is toegewezen, is er sprake van exclusiviteit, tenzij uitdrukkelijk is overeengekomen dat zulks niet het geval is (artikel 7:431 lid 1 sub c BW). Het is dus (vanuit de principaal gezien) van belang om uitdrukkelijk in een agentuurovereenkomst op te nemen dat er geen sprake is van exclusiviteit.

Concurrentiebeding

Het in artikel 7:443 BW geregelde concurrentiebeding dat voorschriften van dwingend recht bevat beperkt de handelsagent in zijn vrijheid om na het einde van de agentuurovereenkomst werkzaam te zijn. Het beding is slechts geldig indien het:

• schriftelijk is overeengekomen;
• voor ten hoogste twee jaar;
• betrekking heeft op het soort zaken of diensten waarvan de handelsagent de vertegenwoordiging had; en
• op de aan hem toegewezen klantenkring, en
• het aan hem toegewezen gebied.

Op verzoek van de handelsagent kan de kantonrechter het concurrentiebeding geheel of gedeeltelijk teniet doen op het moment dat de handelsagent door het beding onredelijk wordt benadeeld in verhouding tot het te beschermen belang van de principaal. In een aantal genoemde gevallen kan de principaal geen rechten aan een concurrentiebeding ontlenen, bijvoorbeeld indien de wettelijke opzegtermijn bij de opzegging van de agentuurovereenkomst niet in acht is genomen of er sprake is van beëindiging door een aan principaal te wijten dringende reden. Het is vanuit de principaal gezien dus raadzaam een passend concurrentiebeding in de agentuurovereenkomst op te nemen

Klantenvergoeding

Een belangrijk kenmerk van agentuurovereenkomsten is voorts het recht op een klantenvergoeding (in de praktijk ook wel goodwillvergoeding genoemd) die de handelsagent onder omstandigheden heeft bij het einde van de agentuurovereenkomst. Overeenkomstig artikel 7:442 BW heeft de handelsagent bij het einde van de agentuurovereenkomst recht op een klantenvergoeding indien:

• de handelsagent de principaal nieuwe klanten heeft aangebracht of de overeenkomsten met bestaande klanten aanzienlijk heeft uitgebreid (klantenvergroting en omzetvergroting);
• de overeenkomsten met deze klanten de principaal nog aanzienlijke voordelen opleveren (duurzaamheid; het gaat erom dat de principaal na beëindiging van de agentuurovereenkomst in staat is gebruik te maken van de door de handelsagent opgebouwde klantenkring, wat hij er feitelijk mee doet is in beginsel zijn zaak).

Het recht op een klantenvergoeding vervalt zodra de handelsagent niet uiterlijk één jaar na het einde van de agentuurovereenkomst heeft meegedeeld dat hij een dergelijke vergoeding verlangt. Afgezien van voornoemd geval kan er niet worden afgezien van de goodwill vergoeding, de bepaling is namelijk van dwingend recht, aldus artikel 7:442 BW.  De hoogte van de klantenvergoeding is afhankelijk van een aantal omstandigheden. Allereerst is het van belang dat de klantenvergoeding nooit hoger is dan de beloning over één jaar. Voornoemde beloning wordt vastgesteld door het berekenen van het gemiddelde van de beloningen in de vijf voorafgaande jaren. Op het moment dat de agentuurovereenkomst korter dan vijf jaar heeft geduurd wordt het gemiddelde van de verstreken jaren genomen.   Dat de vergoeding nooit hoger is dan de vergoeding over één jaar, betekent niet dat de vergoeding altijd maar gelijk is aan deze gemiddelde vergoeding. De Hoge Raad heeft in haar arrest van november 2012 bepaald dat de vergoeding berekend dient te worden door middel van een drietrapsraket. Allereerst dienen de voordelen voortkomend uit transacties met door de agent aangebrachte klanten in kaart te worden gebracht. Vervolgens zal beoordeeld worden of reden bestaat het op grond van stap 1 vastgestelde bedrag aan te passen met het oog op de billijkheid, alle omstandigheden van het geval en de door de agent gederfde provisie. De billijkheid kan zowel een verhoging als een verlaging van het in de eerste stap vastgestelde bedrag meebrengen. Tot slot wordt getoetst of het berekende bedrag het maximumbedrag (de gemiddelde vergoeding over één jaar) niet overschreden wordt.

In een recenter arrest heeft de Hoge Raad bepaald dat er een ingangsvoorwaarde is, de agent moet sinds de uitspraak op 19 mei 2017 voortaan eerst aannemelijk maken dat de principaal nog voordeel geniet van de door de agent aangebrachte klanten. Pas als de agent voornoemde aannemelijk heeft gemaakt komt men toe aan de berekening van de vergoeding conform de bovengenoemde drietrapsrake.

Het opstellen van een clausule in een agentuurovereenkomst met betrekking tot het recht op een goodwill-vergoeding is dus maatwerk en verdient bijzondere aandacht omdat er rekening gehouden dient te worden met zowel de wettelijke regelingen als de regelingen voortkomend uit de rechtspraak.

Duur en beëindiging

Een voor onbepaalde tijd of voor een bepaalde tijd met het recht van tussentijdse opzegging aangegane agentuurovereenkomst kan door de agent en de principaal worden opgezegd met inachtneming van de overeengekomen opzegtermijnen. Deze mogen krachtens de wet niet korter zijn dan een maand in het eerste jaar van de agentuurovereenkomst, twee maanden in het tweede jaar en drie maanden in de volgende jaren. Als de partijen langere termijnen in de agentuurovereenkomst overeenkomen mogen deze voor de principaal niet korter zijn dan voor de handelsagent.

Als de partijen geen opzegtermijn in het agentuurcontract zijn overeengekomen dan gelden de specifieke bepalingen voor opzegging opgenomen in Artikel 7:437 BW, te weten minimaal 4 maanden, vermeerderd met een maand na 3 jaren looptijd of meer en met 2 maanden na 6 jaren looptijd of meer.

Opzegging doet de agentuur eindigen. Geen der partijen kan nakoming vorderen. Degene die de agentuurovereenkomst beëindigt zonder eerbiediging van haar duur of zonder inachtneming van de wettelijke of overeengekomen opzeggingstermijn (en zonder dat de wederpartij daarin toestemt) is schadeplichtig, tenzij er sprake is van beëindiging om een dringende aan de wederpartij onverwijld medegedeelde reden.

In aanvulling daarop wordt een agentuurovereenkomst beëindigd door:

1. overlijden van de handelsagent of de principaal (artikel 7:438 BW);
2. beëindiging om een dringende reden (artikel 7:439 BW);
3. ontbinding door de kantonrechter (artikel 7:440 BW).

Bij het opstellen en beëindigen van agentuurovereenkomsten dienen deze wettelijke bepalingen in ogenschouw te worden genomen.

Toepasselijk recht

Een laatste maar zeker niet onbelangrijk aspect van de agentuurovereenkomst is de vraag welk recht er van toepassing is op de relatie tussen de agent en de principaal. De hoofdregel is dat de agentuurovereenkomst wordt beheerst door het recht zoals geldend in het land waarin de agent zich bevindt c.q. heeft gevestigd. In de agentuurovereenkomst kunnen partijen onderling overeenkomen dat de overeenkomst door een ander rechtssysteem wordt beheerst.

Verder is er in Europa een Richtlijn (Richtlijn 86/653/EEG) van toepassing welke als doel heeft het afzonderlijke recht van de lidstaten met betrekking op handelsagentuurovereenkomsten te harmoniseren. Deze Richtlijn is van groot belang voor alle agentuurovereenkomsten binnen de Europese Unie. Het is namelijk zo dat de Richtlijn dwingendrechtelijke bepalingen bevat welke gelden voor alle activiteiten die plaatsvinden op Europees grondgebied. Het van toepassing verklaring van Amerikaans recht op een overeenkomst tussen een Europese Agent en een Amerikaanse principaal zou de beschermingsconstructie van de Europese Commissie teniet doen. Ter voorkoming daarvan heeft het Hof van Justitie besloten de Richtlijn dwingendrechtelijke werking te geven. Een Europese agent kan dus ten alle tijden Europees recht inroepen als er in de agentuurovereenkomst gekozen is voor niet-Europees recht.

Een andere belangrijke uitspraak waarin het belang van het toepasselijke recht wordt benadrukt is de zogeheten UNAMAR uitspraak. Deze uitspraak heeft als gevolg dat een Nederlandse principaal welke een Belgische agent aanstelt en een rechtskeuze uitbrengt voor Nederlands recht de principaal de verdergaande bescherming van de agent onder Belgisch recht niet tegen zich hoeft te laten gelden, tenzij door de Belgische rechter wordt uitgesproken dat de hogere bescherming van de Belgische agent een fundamenteel nationaal belang dient. Dit laatste is niet snel aannemelijk, aldus het Europese Hof. Als hoofdregel geldt dus nog steeds het uitgangspunt dat de agentuurovereenkomst in principe uitsluitend door het in de overeenkomst vastgestelde recht wordt beheerst. Om misverstanden te voorkomen is het van dermate groot belang om het toepasselijk recht op een zo duidelijk mogelijke manier op te nemen in de overeenkomst zodat geschillen daaromtrent worden voorkomen en zodat u weet waar u aan toe bent.

Neem contact met ons op

Wilt u (als handelsagent of principaal) ondersteuning bij het opstellen en uitonderhandelen van een werkbare en juridisch heldere agentuurovereenkomst dan wel bij geschillen over of beëindiging van een agentuurovereenkomst, neem dan vrijblijvend contact met ons op.